خاتمی، بهتره یا بهتر نیست؟ (بخش دُیُّّم)

در مطلب قبلی به این موضوع پرداختم که درقامت یک رئیس جمهور، با توجه به محدودیت های موجود، کارکرد و برش کروبی اگر بیش تر از خاتمی نباشد، کمتر از او هم نیست. و با توجه به فشاری که انتخاب شدن خاتمی بر روی نیروهای آزادی خواه و نهادهای مدنی خواهد آورد، به نظر من انتخاب کروبی مناسب تر خواهد بود. الته یک علامت سوال هم برای من، بی جواب ماند و آن هم توان رقابت کروبی با آرای احمدی نژاد و تقلب هایی است که در انتخابات صورت خواهد گرفت، می باشد. در این مورد اختلاف کروبی و خاتمی بسیار است.
[توجه (این توضیح بعد از نوشته شدن متن اضافه شده است): شاید این انتقادات من خیلی صریح و بی پرده باشد. لزوما من معتقد به آن ها نیستم، فعلا این مواردی که نوشته ام گزاره هاییست که ذهن مرا مشغول به خود کرده بدون هیچ نتیجه گیری نهایی. فقط آن ها را نوشته ام برای تأمل بیشتر روی آن ها به همین دلیل سعی کردم عریان بنویسمشان]
اما در این پست می خواهم بر خلاف موج حرکت کنم و انتقادی داشته باشم به آن ها که خود را اصلاح طلب می دانند و پیشرو. طبیعی است من به عنوان یک ناظر از این طیف انتظار بسیار بیشتری دارم تا دیگران. قطعا اگر انتقادی از آن ها دارم ربطی به این موضوع ندارد که می خواهم فرضا از اطرافیان کروبی حمایت کنم، چرا که از آن ها انتظاری بیش از این که انجام می دهند ندارم و نخواهم داشت. اما سطح توقعات از مدعیان اصلاحات بسیار بالاتر هست.
صحبت را از انتخابات گذشته شروع می کنم. در آن روز ها یکی از انتقادات تحریمیان به اصلاح طلبان آن بود که شما بر خلاف وعده هایتان در این هشت سال جامعه مدنی را فراموش کردید و هیچ فعالیتی برای تقویت آن انجام ندادید. اصلاح طلبان حکومتی هم در جواب می گفتند که آنقدر مشغله های حکومت و مبارزه با نیروی انتصابی در ساختار قدرت وقت گیر و هزینه بر شد که متاسفانه حوزه مدنی از اولویت خارج گردید. حالا به ادامه تحلیل هایی که دو طرف ارائه می دادند کاری ندارم. اما سوالی که من از آقایون اصلاح طلب پوزیسیون سابق و اپوزیسیون فعلی دارم این است که در این سه، چهار سال که دغدغه قدرت را نداشتید در این زمینه چه کردید؟ اگر می گویید دولت اختناق ایجاد کرده بود و مانع می شود. من هم با شما هم عقیده ام، اما مشکلم این است؛ شما وقتی در حکومتی هستید، نهاد های انتصابی نمی گذارند به شعار اصلیتان که همان توجه و به جامعه مدنی باشد برسید، وقتی هم که در قدرت نیستید دوباره همان نهادهای انتصابی که زور بیشتری هم پیدا کرده اند، نمی گذارند در این زمینه کار کنید. خوب عزیزان شما که در هیچ حالتی کاری ازتان بر نمی آید، بکشید کنار و اعلام ناتوانی کنید تا ملت حداقل تکلیفش را بداند و به دنبال یک آدم جدید بگردد. رای ملت ارث پدر شما نیست که الا و بلا باید به شما داده شود. آنقدر مرد باشید و بگویید در شرایط فعلی ایران هیچ کاری از شما بر نمی آید و بروید بنشینید خانه هایتان، تا روزی که شرایط را برای کار مناسب دیدید ، برگردید و با این شعارهای قشنگ از ملت رای بخواهید. خانه نشینی عیب نیست، بلکه استفاده به موقع از آن نشان دهنده هنر شماست، مثل خانه نشینی مصدق (به این میگن قیاس مع الفارق!).
انتقاد دیگری که به اصلاح طلبان حکومتی سابق وارد است. تضادی است که در گفتار و رفتار خود نشان می دهند. پس از انتخاب احمدی نژاد به ریاست جمهوری همیشه یکی از انتقادات به حق اصلاح طلبان به نحوه رای آوردن و برنامه های احمدی نژاد، «عوام فریبی» او بود. حتی امروز هم یکی از انتقاداتی که به کروبی وارد می کنند شعار عوام فریبانه «50 هزار تومان» می باشد. اما خداییش مطرح کردن نام خاتمی در این شرایط و به این شکل که «یا خاتمی یا هیچ کس» و چنان در بوق کرنا کردن نام او که گویی خاتمی «منجی» است، آن هم منجی که از او هیچ «توقعی» نباید داشت، غیر از عوام فریبی است. اگر هیچ کس نداند خود خاتمی که می داند زمانه، زمانه منجی بازی نیست. چرا شما سعی در القا چنین نقشی برای خاتمی دارید؟
سیاستمداران مشارکت و مجاهدین انقلاب تا می خواهند از کاندیداتوری خاتمی دفاع کنند، فورا استدلالات را می چرخانند به سوی هراس اصولگرایان و کیهان نشینان از ورود خاتمی و از آن نتیجه می گیرند که "ببین خاتمی چیه که اینا اینجوری ترسیده اند!" اگر هیچ کس نداند شمایی که دیگران را به بی برنامگی متهم می کنید می دانید؛ وقتی خاتمی برای ریاست جمهوری هیچ برنامه مشخصی ندارد، قطعا نمی تواند کشور را از این منجلاب رها کند. این دیگر چه صیغه ایست که اول خاتمی را بر عرش می برند و تازه به فکر تهیه برنامه های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی برایش می افتند. آیا این نحوه برخورد جز برای عوام فریبی مقصود دیگری دارد؟
درد دیگر سیکل معیوبی است که ظاهرا در این دوره هم قصد تکرار شدن دارد، دوباره موج و باز هم موج سواری، اینبار با «موج سوم». نمی دانم چه زمانی از تاریخ عبرت می گیریم. کشور ما کم موج و موج سوار نداشته که بخواهیم دوباره تکرارش کنیم. موج هایی گاه مرتفع و گاه کوتاه، که پس از برخورد با اولین صخره ها دیگر اثری از آن باقی نمی ماند. چه زمانی سیاسیون و روشنفکران ما می خواهند دست از سر موج ها بردارند و به فکر عمق این دریا باشند؟ آیا اصلاح طلبان از تاریخ موج ها نا آگاهند یا رویای شیرین کسب مجدد قدرت ... ولش کن.
اصلاح طلبان، چنان عرصه نقد را تنگ می کنند و با کوچکترین حرفی، منتقد را به تلاش برای «مأیوس کردن» خاتمی متهم می کنند. گویی از عروس می خواهند «بله» را بگیرند. اگر قرار باشد با انتقاد (آن هم انتقادِ دوستان همفکر و همدل) خاتمی مأیوس و ناامید شود، همان بهتر که مأیوسش کنیم، تا او دوباره ما را مأیوس نکند.
چرا به مانند کیهان نشینان فورا در تلاش اثبات ارتباط مالی و ارگانیک منتقد به فلان کس و فلان گروه بر می آییم. تجربه موضع گیری تیم «شهروند امروز» همین حقیقت را نشان می دهد. تا روزی که حرف حمایت از شخصی نبود، «محمد قوچانی» گل بود و «شهروند امروز» دسته گل. اما به یکباره و پس از انتشار نظر مخالفان و منتقدان حضور خاتمی در نشریه، قوچانی شد جیره خوار «رفسنجانی» و معاون مطبوعاتی «کروبی». یکی نیست بپرسد، آن روز که قوچانی و تیمش در «شرق» از کاندیدای شما حمایت می کرد، ایشان جیره خوار رفسنجانی نبود و با کروبی سروسری نداشت. نمی خواهم از قوچانی دفاع کنم که اصلا از پشت پرده خبر ندارم، اما چرخش ناگهانی سران مجاهدین انقلاب و برخی از هواداران ورود خاتمی به عرصه انتخابات، واقعا سوال برانگیز هست.
برخی حامیان ورود خاتمی به عرصه انتخابات، پس از شنیدن این انتقادات و انتقادات مشابه می گویند؛ "امروز وضعیت فوق العاده هست زمان این حرف ها نیست. امروز باید فقط به این بیندیشیم که اگر ریاست جمهوری احمدی نژاد چهار سال دیگر تمدید شود، در مملکت «چه ها» خواهد شد". خوب باید درجواب گفت پدیده احمدی نژاد حداقل سه سال هست که مشغول تک تازی است، شما در این سه سال به چه می اندیشید و چه می کردید. در ثانی نفس شکست اصلاح طلبان در انتخابات چهار سال پیش، خود به تنهایی گواه نقص عملکرد پیشین شما می باشد. اصلاح طلبان [پیشرو] جز محکوم کردن دیگران آیا تلاشی برای عیب یابی و رفع نواقص و تجدید قوا انجام داده اند که از ملت بخواهند دوباره زمام دولت را به آن ها بسپارند؟ همیشه صبر می کنیم تا به دقیقه نود برسیم و تازه یادمتان آید که دیگر برای کار ریشه ای وقت کافی نیست! باید فورا به کاندیدای ما رای بدهید تا بدبخت نشده اید!
در این باب زیاد می توان سخن گفت. این ها بخشی از انتقاداتی بود که به ذهن من در لحظه نوشتن این مطلب رسید. چه بسیار موارد دیگر که اینجا نوشته نشد. متاسفانه هرچه بیشتر به چپ های دیروز و اصلاح طلبان امروز نگاه می کنم، امیدم نسبت به آنان کمتر می شود. در میان آن ها چهره هایی هستند که بسیار قبولشان دارم، مثل خود خاتمی، اما کلیتشان واقعا ناامید کننده هست. واقعا نمی دانم، شاید ذهن من در این زمینه دچار منفی بافی شده باشد. هیچ گاه مجموعه اصلاح طلبان حکومتی برای من کعبه آمال نبوده اند، که امروز بخواهم با آن دید نگاهشان کنم. اما وقتی می بینم بعد از سه سال حتی یک تحلیل درست درمون و جامع از دوران اصلاحات توسط هیچ فرد و گروه مدعی «زعامت اصلاحات» تولید نمی شود یا اگر تولید شود فورا با انکار و تکذیب آن گروه دیگر مواجه می شود، متوجه می شوم ظاهرا جامعه مدنی و حقوق بشر و مردم سالاری دینی و ... همه فریب هایی است برای کسب مجدد قدرت.
سریال نوشته های "خاتمی، بهتره یا بهتر نیست؟" ادامه دارد.
صبر داشته باشید ...
...................................................
پنگوئن نوشت 1: یک توضیح هم خدمت جناب «وفا» بدهم که در پست قبلی چنین کامنتی گذاشته بودند:
"khatami ba hame eshtebahash ba karoobi ghabele moghayese nist "
من شخصیت خاتمی و کروبی را اصلا در یک تراز نمی بینم که بخواهم با همدیگر مقایسه شان کنم. آنچه در این مطالب مورد نظر من هست، مقایسه توانایی «خاتمی رئیس جمهور» و «کروبی رئیس جمهور»، با علم به محدودیت های یک رئیس جمهور در نظام فعلی، می باشد و نه بیشتر.

پ.ن 2: مطلب من درباره جنبش دانشجویی که در اعتماد چاپ شده بود در روزآنلاین هم منعکس شد! اینم لینکش.

خاتمی، بهتره یا بهتر نیست؟ (بخش یکم)

خوب من تا به حال در اینجا، درباره موضوع شیرین «انتخابات» یا همان «خاتمی، بهتره یا بهتر نیست؟» چیزی ننوشته بودم. یعنی می خواستم بنویسم. خصوصا برای یافتن پاسخی برای سوالات فراوانی که در ذهنم وجود دارد. اما هر بار به علتی عقب افتاد که آخرین علت هم مربوط است به همان شتر (فیل) نامبارکی که بر مقابل در این خانه خرابکاری کرد.
یک راست برویم سر اصل موضوع؛ در اولین قدم با این سوالات مواجه هستیم: 1-انتخابات یا انتصابات؟ 2-تحریم یا شرکت؟ 3-چه کسی؟
1- به اعتقاد همه، چه آن ها که از نظام جمهوری اسلامی به عنوان نظامی دموکرات یاد می کنند و چه آن ها که عنوان دیکتاتور و فاشیست و هرچه بدتر از این هاست، را می چسبانند به آن، در این نظام چیزی به نام انتخابات برگزار می شود که با پدیده های همنامش در سایر نقاط دنیا تفاوت های زیادی دارد. به اعتقاد من هر چند این تفاوت ها انتخابات را به چیزی شبیه انتصابات به شدت شبیه کرده اند، اما کماکان با انتصابات تفاوت دارد و در صورت وجود اراده قوی ملی می توان در نتایج از پیش تعیین شده آن دست کاری کرد.
2- برای سوال دوم فقط کافی است به آنهایی که چهار سال پیش بر طبل تحریم می کوبیدند مراجعه کرد و همچنین نتایج را مشاهده کرد. سخن اضافه قطعا تکراری خواهد بود.
3- اما سوال مهم و حساس در این برهه انتخاب فردی است که بشود به او رای داد. تکلیف با اصولگرایان که کاملا مشخص است؛ از سابقه سیاسی آن ها گرفته تا میزان اهمیتی که برای حقوق بشر و اصول دموکراسی قائل هستند. موضوع مورد بحث درباره آن هایی است که اسم خود را گذاشته اند اصلاح طلب. فرق آن ها در آن است که حداقل در ظاهر خود را طرفدار حقوق بشر و از این جور چیزها نشان می دهند.
کسانی که تا امروز به طور عمده نامشان برای شرکت در انتخابات مطرح بوده سه تن بیشتر نیستند. نوری، کروبی و خاتمی. قضیه نوری که فکر کنم دیگر باید تمام شده فرض شود. البته ورود شخصیتی مثل او در انتخابات خیلی می توانست هیجانی باشد. اما هیجانی که در پس آن پتانسیلی برای تبدیل هیجان لحظه ای به یک جریان پایدار و مؤثر وجود نداشته باشد، همان بهتر که ایجاد نشود. کروبی هم که خیلی وقت است اعلام شرکت در انتخابات را کرده و مشغول انجام کارهای تبلیغاتی خودش هست. درباره کروبی به تدریج در ادامه این مطلب صحبت خواهد شد، اما بگم که همین اعلام شرکت در انتخابات بدون هیچ رودربایستی و تعارف، تا امروز یکی از امتیازات کروبی است.
اما درباره خاتمی. آنطور که از در و دیوار می شود فهمید، خاتمی خواهد آمد. البته نفس آمدن که مشکلی نیست. مسئله زمانی مهم می شود که او تا آخرین روز بماند و به نفع کسی (مثل کروبی یا دیگری) کنار نکشد.
خاتمی کسی است که حرف های زیبا می زند. حرف هایی که بسیاری از آن ها با سلیقه من جور در می آید. سابقه اش نشان داده، این حرف ها اعتقاد شخصی اش می باشد و از روی «صداقت» (عنصری که امروز تبدیل به فحش شده) است. و البته فرد دوست داشتنی هم می باشد.
اما خاتمی یک مشکل بزرگ دارد و آن هم سابقه هشت ساله ریاست جمهوری اش می باشد. همان تجربه ای که به ما نشان داد هر آدم خوبی به درد ریاست جمهوری نمی خورد. ناتوانی ها و عقب نشینی ها و فرصت سوزی هایی که خاتمی در دوره ریاست جمهوری اش به آن ها متهم شد به حدی بود تا در آخرین سال های دولتش نقاط مثبت کارنامه اش به کلی تحت تاثیر آن ها قرار بگیرد. فقط فردی مثل احمدی نژاد می توانست با عملکرد خودش اوضاع را چنان وحشتناک سازد که بازگشت به خاتمی تبدیل شود به آرزویی برای بسیاری. دقیقا موضوع همین احمدی نژاد هست که امروز بسیاری مجددا درباره گزینه خاتمی گمانه زنی می کنند. وضعیت اقتصادی افتضاح هست. تورمی که هر روز افزایش می یابد و قیمت هایی که روز به روز گران تر می شود. عدم ثبات در سرمایه گذاری. تازه طرح تحول اقتصادی هم در راه هست. دایره خط قرمز ها برای مردم (به غیر از رئیس جمهور و دوستانش) به حدی تنگ شده که نفس کشیدن مساوی است با بازداشت و توبیخ. فعالیت سیاسی و فرهنگی در دانشگاه ها عملا برای نهاد های دانشجویی غیر ممکن است. جنبش زنان به کلی سرکوب شده است. روزنامه ها به حدی دست به عصا راه می روند که عملا چیزی به نام عرصه اطلاع رسانی مکتوب وجود ندارد. روزگار به جایی رسیده است که صدا و سیما تبدیل می شود به جایی که فقط در آن جا می شود، حرف زد.
بستن طومار خدمات دولت نهم کار بیهوده ای است و تقریبا اکثریت از آن مطلعند. اما خداییش نباید بی انصافی کرد و از دو کار بزرگ دولت نهم به راحتی گذشت. یکی اجرای طرح سهمیه بندی بنزین که به بدترین شکل اجرا شد ولی آنقدر حرکت مهمی است که نباید از آن گذشت و دیگری شکستن تابوی برقراری دیالوگ با آمریکا، آن هم در بالاترین سطح و به طور مستقیم.

***
حالا این مقدمه را گفتم تا برسم به سوالم از آن هایی که سنگ خاتمی را بر سینه می زنند: "چرا برای آنکه احمدی نژاد دیگر رئیس جمهورمان نباشد، باید به خاتمی رای بدهیم؟"
تعدادی از پاسخ های احتمالی را همین جا می نویسم: «برای آنکه از این اوضاع نابسامان اقتصادی خلاص شویم، امکان نفس کشیدن در جامعه برایمان وجود داشته باشد، آمریکا به خود جرات ندهد تا با به رخ کشیدن قطعنامه های شورای امنیت از سایر کشورها بر علیه ایران امتیاز بگیرد، جلوی پسرفت کشور گرفته شود و به سوی دموکراسی گامی برداشته شود و ... »
خوب تمامی این گزاره های صحیح اما سوال اصلی من این است: "چرا برای وقوع این اتفاقات که همگی مبارک است، به جای خاتمی به کروبی رای ندهیم؟"
برخی پاسخ های احتمالی و جواب من به آن ها:
# پاسخ: سابقه کروبی در مجلس ششم نشان می دهد که او برای حقوق بشر در مقابل حکم حکومتی ارزشی قائل نیست.
جواب من: حرف شما صحیح. اما مگر خاتمی که برای حقوق بشر ارزش قائل هست، می تواند در برابر حکم حکومتی کاری انجام دهد. این یعنی آنکه در این حوزه تاثیر گذاری خاتمی و کروبی یکسان هست. با این تفاوت که کروبی ادعای حقوق بشر ندارد و به همین دلیل بر نیروی های فعال در این زمینه، مانند زمان خاتمی، فشار وارد نخواهد شد و شاهد تار و مار شدن مجدد آن ها نخواهیم بود. در ضمن سابقه کروبی نشان می دهد در جایی که بخواهد ایستادگی کند، بر خلاف خاتمی، قطعا این کار راخواهد کرد. قضیه لقمانیان و حمایتی که از نیروهای ملی-مذهبی در زندان کرد که یادتان هست.
# پاسخ: کروبی با عملکردش در این سه سال اخیر تا توانسته بر اصلاح طلبان پیشرو تاخته و بر ضد کلیت اصلاح طلبان کار کرده است.
جواب من: باز هم صحیح. اما مگر همین آقایون و خانومای جبهه مشارکت و مجاهدین انقلاب کم پشت سر کروبی صفحه گذاشته اند که از دامان او به آن ها پناه ببریم. اگر ملاک قضاوت پایداری در دوستی های پیشین باشد که هیچ کدام از طرفین قابل اعتماد نخواهند بود و هر دو فقط بلدند تمام مشکلات را به دیگری حواله بدهند.
# پاسخ: کروبی در انتخابات چهار سال پیش نشان داد، برای جمع آوری رای به عوام فریبی روی خواهد آورد.
جواب من: خوب دوستان مگر همین اصلاح طلبان طرفدار خاتمی از روزی که اسم خاتمی را مطرح کرده اند جز عوام فریبی کار دیگری انجام داده اند؟ در اینباره یه خورده جلو تر حسابی داد سخن سر خواهم داد!
# پاسخ: کروبی به آن حد پایگاه مردمی و رای لازم را ندارد که بتواند با آرای شخص احمدی نژاد و تقلب هایی که دولت او و شورای نگهبان به طور قطع در انتخابات خواهند کرد، رقابت کند.
جواب من: اگر من این مورد را قبول نداشتم، به طور قطع بدانید که هیچگاه حتی تصور رای به خاتمی را در سر نمی پروراندم!

***
ولی یک گزینه دیگر هم وجود دارد که این سوال و جواب ها را بی اثر خواهد کرد. گزینه ای که بسیاری مطرحش کرده اند و آن هم «خاتمی متفاوت» با آنچه که هشت سال بر مسند ریاست جمهوری نشسته بود، می باشد. در ظاهر خاتمی چنین تفاوتی را در برخورد هایش نشان می دهد. همان موضوع مشخص کردن معنی «اصلاحات» به تنهایی اعتراف به همین قضیه هست.
اما باز من یک سوال دارم: "فرضا خاتمی هم متفاوت شد و شد همان آدمی که پای خواسته هایش می ایستد، اما آیا اطرافیان خاتمی هم نسبت به چهار سال پیش تفاوت کرده اند؟"
مطمئنا دولت یک فرد نیست و تشکیل شده است از یک تیم. فرد نخست این تیم تاثیر زیادی روی دیگران دارد، اما قطعا دیگران هم روی فرد اول تاثیر دارند. این موضوع اطرافیان خاتمی آن چیزی است که دغدغه اصلی مرا تشکیل می دهد.
این مطلب خیلی طولانی شد، ولی قطعا در روزهای آینده و در بخش های بعدی «خاتمی، بهتره یا بهتر نیست؟»، به عمکرد اطرافیان آقای خاتمی «از اعضای بنیاد باران تا آن هایی که در جبهه مشارکت و خصوصا سازمان مجاهدین انقلاب، برای ورود خاتمی به عرصه انتخابات از هر کاری کوتاهی نمی کنند»، خواهم پرداخت.
فقط اندکی صبر ...